Türkiyede Bulunan Keçi Irkları (Keçi Çeşitleri) Nelerdir?
Keçi Nedir?
Keçi ya da evcil keçi (Capra aegagrus hircus), boynuzlugiller (Bovidae) familyasının Caprinae alt familyasından Capra cinsini oluşturan memelilere verilen ad. Evcil keçiler, Doğu Avrupa ve Orta Doğu'da yaşayan yaban keçisinden evcilleştirilmiş olup, insanlar tarafından ilk evcilleştirilen hayvanlardan biridir. Keçiler ve koyunlar yakın akrabadır.
Keçi ismi Eski Türkçe keçi anlamına gelen eçkü sözcüğü ile eş kökenlidir. Güneybatı Oğuz dilleri dışında yer alan Türk dillerinde de keçi yerine eçkü ve benzer kelimelerin kullanımı yaygındır.[3] Keçilerin yavrusuna oğlak, erkeğine teke, bir yaşındaki erkek ve dişisine ise çepiş denmektedir. Oğlak, yavru anlamına gelen Eski Türkçe oġul sözcüğünden +Ak ekiyle türetilmiştir ve teke kelimesinin kökenleri de Eski Türkçeye dayanmaktadır.
Keçiler sarp yamaçlara rahat tırmanır, patika ve uçurumlar kenarında dolaşmaktan çekinmezler. Bundan dolayı zor geçitlere keçiyolu denir. Taze filiz ve yaprakları severler. Ağaçların büyüme zamanlarında yeni açılgınlarını yediklerinden baharda zararlı olabilirler. Son yıllarda yapılan araştırmalarda ormana zarar verdikleri tezini çürüten bilim insanları vardır.
Aksine ormanın yangına karşı korunmasına katkıda bulunduğuna dair tezler ortaya atılmıştır. Yaşlı bir erkeğin önderliğinde sürü halinde gezerler. Ancak belirli mevsimlerde belirli alanlarda otlamaları engellenerek zararları engellenip, doğaya katkısından faydalanılabilir.
Keçilerin gebelik süreleri 23 hafta kadardır. Genellikle 1-2 yavru doğururlar. Yavruları kıllı ve gözleri açık doğar. Birkaç saat içinde annelerini takip etmeye başlarlar. Oğlaklar 6 ay içinde erginleşip üreyebilirler. Keçiler 15-18 yıl kadar yaşarlar, ancak yaşam ömürleri stres gibi çeşitli faktörler yüzünden kısalabilir.
Evcil keçiler sütü, eti, derisi ve tiftiği için beslenir.[8] Keçilerden elde edilen kürke post adı verilir. Genelde keçilerin derileri eldiven, çanta ve ayakkabı yapımında, kılları ve yapağıları ise dokumacılıkta kullanılır. Keçi sütü, inek sütüne oranla az yağlı ancak besleyicidir yüksek oranda kalsiyum barındırır.
Kilis Keçisi Nedir?
Gaziantep, Kilis ve Hatay yöresinde yaygın olarak yetiştirilmektedir. Halk elinde, uzun yıllar içerisinde Şam keçileri ile Kıl keçilerinin melezlenmesi ile oluşmuş bir ırk olduğu tahmin edilmektedir.
Genellikle küçük gruplar halinde bağ, bahçe çevresinde aile işletmelerinde yetiştirilir. Renk genellikle siyahtır. Gri, kahverengi ve alacalara da rastlanır.
Erkek ve dişiler boynuzlu ya da boynuzsuz olabilirler. Kulaklar uzun, geniş ve sarkıktır. Vücut uzun kıllarla örtülüdür, göğüs ve sağrı iyi gelişmiştir. Kas ve kemik gelişimi iyidir.
Gelişmiş bir meme yapısına ve sütçü tip görünüme sahiptirler. Erkekler 50-60 kg, dişiler 35-45 kg canlı ağırlığa sahiptirler. Laktasyon süreleri 210-260 gün, süt verimleri 200-300 kg’dır. İyi bakım ve besleme koşullarında süt verimleri 400-500 kg’a kadar çıkar. Kıl verimleri 500-600 gramdır. Genç ve yeni sütten kesilmiş oğlaklar dışında etleri pek değerli değildir (2, 4-6).
Türkiyede Bulunan Keçi Irkları Nelerdir?
Norduz Keçisi Nedir?
Van İli, Gürpınar ilçesi civarından köken alan Norduz keçileri, yüzyıllarca lokal ekolojik koşullara uyum sağlamış özel bir keçi genotipidir.
Norduz genotipinin oluşmasında bölgedeki mikro klimanın, orta-yüksek ve yüksek yaylaların varlığının ve buradaki topoğrafik yapı ve bitki çeşitliliğinin etkili olduğu bilinmektedir. Yetiştiriciler arasında vücut büyüklüğü, görünümü ve süt veriminin yüksekliği ile tanınmaktadır. Norduz keçilerinden üretilen sütler ailenin süt ihtiyacının karşılanmasında ve yöresel Van otlu peynirinin üretiminde koyun sütleriyle birlikte kullanılmaktadır.
Yetiştirildikleri bölgede yaşanan sosyal ve ekonomik problemler yetiştiricilerin köyden kente göç etmelerine ve dolayısıyla Norduz keçilerinin sayısının hızla azalmasına yol açmıştır. Son yıllarda ağır tehdit altında olduğu bildirilen Norduz keçisini koruma programları devreye girmiştir. Norduz keçileri genellikle siyah, kül rengi ve gri renklidir. Ayrıca beyaz, krem, siyah-beyaz ve kahverengi gibi renkler de gözlenmektedir. Kulaklar hafif sarkıktır. Tekeler V şeklini andıran uzun, dik ve gösterişli bir boynuz yapısına sahiptir.
Norduz keçilerinin süt verimi ve laktasyon süresi sırasıyla 138.5-347.2 kg ve 185.1-226 gün, canlı ağırlıkları 48-58 kg, oğlaklarda doğum ağırlığı 2.71-3.01 kg, 180. gün canlı ağırlığı 20.3 kg, doğum-180.gün arasındaki günlük canlı ağırlık artışı 96.5 g, ikizlik oranı %30’dur . Norduz keçilerinde kıl verimi 424.9 g olarak saptanmıştır.
Honamlı Keçisi Nedir?
Honamlı Keçisi Akdeniz Bölgesi, Toros Dağları etekleri, Antalya, Konya ve Isparta yörelerinde yetiştirilen ve Kıl keçilerden farklı olarak dışbükey bir burun yapısı ve kısa üst dudak yapısı ile dikkati çekmektedir. Renk çoğunlukla siyahtır. Alın ve ayaklarda beyaz lekelere rastlanmaktadır.
Doğum ağırlığı 3.86 kg, keçilerde canlı ağırlık 73.4 kg, günlük süt verimleri 537-1505 g, 120. gün canlı ağırlığı 25.8-31.2 kg’dır. Yok olma tehdidi altında olan Honamlı keçisinin tanımlanması ve korunması ile ilgili projeler devreye girmiştir.
Etçi Boer Keçisi Nedir?
Boer keçisi 1900’lü yılların başında Güney Afrika Cumhuriyetinde Hollandalı bilim adamları tarafından keçi eti üretimini arttırmak amacıyla geliştirilmiş bir ırktır. Boer ırkı, günümüzde karkas kalitesi ve hızlı büyüme özelliği ile dünyanın en iyi ıslah edilmiş etçi keçi ırkıdır. Yüksek genetik potansiyeli yanında hastalıklara karşı dirençleri ve yüksek deri kalitesi ile sıcak iklim özellikle kurak iklim koşullarına dayanıklılığı, farklı iklimlerde ve çevre koşullarına gösterdikleri rezistans ve olumlu performans Boer ırkının tipik özellikleridir.
Boer keçilerinin en belirgin karakteristiği vücudun beyaz ve başın kahverengi veya kiremit kırmızısı renginde olmasıdır. Eşeysel olgunluğa 5 aylık çağda ulaşmaktadırlar. İkizlik oranı çok yüksektir. Keçilerin analık vasıfları son derece yüksektir. Erişkin tekelerin canlı ağırlığı 110-135 kg, ergin dişiler ise 90-100 kg arasında değişmektedir. Irkın bir diğer önemli özelliği de kızgınlığın yıl içerisinde sürekli olmasıdır.
Boer Keçilerinin Özellikleri
Kaslı, geniş uzun bir bel,
Geniş göğüs, etli omuzlar,
But dolgunluğu etçi hayvanlarda aranan özellikte,
Bacaklar çok güçlü, tırnaklar sert, biçimli ve siyah,
Güçlü bir baş, kahverengi gözler ve geniş bir yutak,
Fıçı gibi, derin ve geniş bir vücut yapısı, esnek kaburgalar,
Vücut uzunluğu ile uyum içerisinde olan orta uzunlukta bir boyun,
Baş ve kulak rengi kırmızı veya kahverengi, vücudun kalan kısımları beyaz.
Türk Saanen Keçisi Nedir?
Türk Saanen keçisi ülkemizde süt ve döl veriminin yüksekliği ile tanınmaktadır ve yaygın yetiştirme alanına sahiptir. Renkleri kremden beyaza doğru değişmekte, genel olarak kısa kıllı, dik ve küçük bir kulak yapısına sahiptir. Her iki cinsiyette de boynuz, küpe ve sakala rastlanmaktadır.
Meme yapısı “koltuk meme” olarak tabir edilen tarsal eklem üstünde kalan, sarkık olmayan formdadır. Ergin keçi canlı ağırlığı 50-60 kg arasında değişmektedir. Ergin teke canlı ağırlığı 60-80 kg arasında olup 100 kg canlı ağırlığa kadar ulaşabilmektedir.
Türk Saanen keçileri iyi bakım koşullarında erken yaşta eşeysel olgunluğa ulaşmakta ve 8-10 aylık dönemde damızlıkta kullanılabilmektedir. Ortalama oğlak verimi %180, oğlaklarda doğum ağırlıkları 3-3,5 kg olarak ifade edilmektedir. Laktasyon süt verimleri 500-650 lt arasında değişmekte olup laktasyon süreleri ortalama 270-280 gün arasındadır.
Malta (Maltız) Keçisi Nedir?
Maltız keçileri iri yapılı olup renkleri kırmızıdan siyaha, beyazdan kahverengine ve alaca renklilere olmak üzere değişiklik göstermektedir. Genellikle uzun, geniş, sarkık ve uç kısımları kıvrık kulaklara sahiptir. Meme formları sarkık ve diz altına kadar uzanabilmektedir. Boynuzsuz hayvanların oranı daha fazla olup boynuzlulara da rastlanmaktadır.
Keçilerde canlı ağırlık 40-50 kg, tekelerde 50-60 kg arasında değişmektedir. Oğlak verimi 1,9-2,4 arasında değişmektedir. Doğum ağırlığı ortalama 3 kg’dır. Laktasyon süt verimleri 275-330 l arasında değişmekte olup laktasyon süresi ortalama 240-250 gündür.
Kıl Keçisi (Kara Keçi) Nedir?
Yaygın olarak Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki illerde yetiştiriciliği yapılmasına karşın, Türkiye’nin bütün bölgelerinde bulunmaktadır. Türkiye keçi varlığının önemli bir kısmını (yaklaşık olarak, % 96) Kıl keçisi oluşturur.
Kıl keçiler genellikle siyah olmakla birlikte beyaz, gri, kahverengi ve alaca renkli olabilmektedir. Erkek ve dişiler genellikle boynuzludur.
Erişkin erkekler ortalama 65-90 kg, dişiler ortalama 45-65 kg canlı ağırlığa sahiptirler. Kombine verimli, yetersiz bakım-besleme ile her türlü iklim koşullarına uyabilen, dayanıklı bir ırktır. Farklı araştırmacılar tarafından Kıl keçisinde ortalama olarak 180-220 gün süren laktasyonda, %3-4 yağlı, 80-150 litre süt verimi bildirilmiştir. Doğumda keçi başına ortalama 1 oğlak elde edilmektedir. Öncelikli verimi çoğu yörede ettir. Süt ve kıl üretimi bakımından da önemlidir.
Ankara Keçisi (Tiftik Keçisi) Nedir?
Ankara Keçisi ve OğlakBaşta Ankara olmak üzere İç Anadolu Bölgesi’nde ve Siirt, Mardin ve Bitlis illerinde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Türkiye’de en yaygın ikinci ırktır. Fakat sayıları ekonomik nedenlerden dolayı hızla azalmaktadır.
Orta Asya kökenli bir ırk olduğu kabul edilir. Ufak cüsseli olan ırkta renk genellikle beyazdır. Siirt ve Mardin yörelerinde melezlemelerin de etkisiyle siyah, kahverengi ve gri renkli tiftik keçilerine rastlanır. Boynuzluluk genel bir ırk özelliğidir, fakat boynuzsuz teke ve keçilere de rastlanır.
Ergin canlı ağırlık, erkeklerde 35-55 kg, dişilerde 30-40 kg arasında değişmektedir. Esas verimleri olan tiftik (Angora, Mohair), tekstil sanayisi için aranan bir hammaddedir. Tiftik verimleri dişilerde 3-4 kg, erkeklerde 4-6 kg’dır. Tiftik keçileri genellikle sağılmazlar. Sağıldığında bir laktasyon döneminde oğlağın emdiği hariç 25-50 kg’a kadar süt verebilirler. Etleri gevrek ve lezzetli olduğundan özellikle tiftik oğlaklarına talep fazladır.
Döl verimleri düşüktür. Oğlaklama oranı %80, ikizlik oranı %1 kadardır. Geç gelişen bir ırktır. Geçmiş yıllarda Türkiye’den Güney Afrika ve ABD gibi ülkelere götürülerek, tiftik verimi ile diğer performans özellikleri ıslah yoluyla iyileştirilmiştir. Yetiştiriciliği dünyada yaygın olarak yapılmaktadır. Türkiye’de ise üretimi ekonomik olmadığı için azalırken, günümüzde gen kaynağını koruma programları devreye girmiştir.
Damaskus Keçisi (Şam Keçisi) Nedir?
Suriye, Lübnan, Ürdün, İsrail, Kıbrıs ve Türkiye gibi ülkelerde yetiştiriciliği yapılan, sütçü bir keçi ırkıdır. Genellikle kahverengi renkte olmakla birlikte, alaca, siyah ve grilere de rastlanır.
Vücut uzun kıllarla örtülüdür. Laktasyon süresi 200-290 gün ve süt verimi 250-550 kg arasında olan ırkın döl verimi 1.5-1.8 arasında değişmektedir. Yerli Kilis keçisinin oluşumunda rol oynamıştır.