Yörük Mutfak Aletleri...
Yörükler mutfak eşyası olarak çok fazla malzeme bulundurmamakla birlikte yemek yapmak ve hayvanlardan elde ettikleri ürünleri işlemek için temel malzemeler temin etmektedirler.
Yörüklerin günlük hayatta kullandıkları ve yaylaya çıkarken beraberlerinde götürdükleri eşyaların en önemlileri ise dibek, yayık, bişşek, su kabağı, sac, oklava, iteğe, senit, şiş, kahve değirmeni, sayacak, somad, solku, sahan, sini, tuluk, çomça, helke, güğüm, haranı, sitil ve bardak olarak kullanılan küçük boyutlu toprak testidir (Keser, 2011).
Bu aletlerin tanımına ve ne işe yaradığına baktığımızda:
Tuluk (Yayık Tuluğu):
Ayran yaymaya ve tereyağı çıkarmaya yarayan alettir.
Sayacak (sacayak):
Pişirme ya da ısıtma işlemi için üzerine tencere, sac, güğüm, sitil gibi mutfak aletlerinin dengede durması için oturtulduğu üç kısa metal çubuğun metal bir halkaya kaynak edilmesiyle yapılmış basit bir gereçtir.
Dibek:
Pul biber, kahve, karabiber gibi gıdaları dövüp küçültmeye yarar.
Su Kabağı:
Bir sebze olan su kabağı çeşitli işlemlerden geçirilerek içi boşaltılır ve kurutulur. İçinde su taşıma, baharat saklama, banyoda tas olarak kullanma gibi işlemlerde kullanılır.
Sitil:
İçine su ve süt gibi sıvı gıdaların taşındığı genelde bakır olan derince kap. Yaklaşık 5 – 10 litre hacminde olur.
Bişşek:
Tulukta yayık yaymaya yarayan ucu direksiyon biçiminde uzun saplı ahşap malzemedir. Bişşeğin yayık içinde aşağı yukarı hareket ettirilmesiyle yoğurt ayrana dönüşür ve yağ ayrandan ayrışır.
Güğüm:
İçine su konan ve bazen içinde su ısıtılan uzunca, alt tarafı genişçe alüminyumdan yapılmış mutfak ve banyo gerecidir.
Toprak Testi:
İçine pekmez ya da yağ gibi maddeler konur. Saklama amaçlı kullanılır.
Solku:
Havanda ya da dibekte tahıl dövmekte kullanılan tokmak.
Sahan:
Bakır tabaklara sahan denir.
Iteğe:
Un elerken dökülmemesi için yere serilen bez ya da şaplanmış deriden yapılan örtüdür.
Kahve Değirmeni:
Çekirdek haindeki kahveleri öğütmek için kullanılan basit el aletidir.
Somad:
Yemek yenileceği zaman yere serilen ya da yufka ekmeği sarmak için kullanılan kumaş örtüdür.
Sini:
Büyük bakır tepsi.
Helke:
Su, süt vb. likit şeyleri koymaya yarayan, çoğunlukla bakırdan yapılan, bakraçtan büyük bir çeşit kova.
Haranı:
Bakır tencere.
Çomça (Kepçe):
Yemekleri tabaklara koymaya yarayan çukur saplı alet.
Sac:
Üzerinde yufka ekmek pişirmek için kullanılan daire şeklinde ince ortaya doğru çukurlaşan demir alet.
Senit:
Üzerinde yufka ekmek açılır.
Oklava:
Yufka ekmeğinin hamurunu açmaya yarayan silindir uzun ince ahşap alet.
Şiş:
Sacın üzerinde pişen yufka ekmeği çevirmeye yarayan yassı düz uzun ahşap alet.
Bunların dışında Anamur yöresinde yaşayan Yörüklerin kullandıkları bazı mutfak aletleri vardır. Yukarıdaki mutfak aletleriyle benzerlik göstermekle birlikte adlandırmada yöresel ağız farklılıkları vardır (Tokatlı ve Nas, 2012). Mutfak aletleri ve yöresel isimleri ise şu şekildedir:
Kulpluca:
Bir çeşit kova.
Cadırtma:
Üç ahşap sırığın tepeden bağlanarak kullanıldığı bir alet. Suyunu sıkması için peynir ve çökelek asmaya yaramaktadır.
Yörük Mutfak Kültüründe Sonuç
Yörüklük geçmişten günümüze aktarılan önemli bir kültürel mirasa sahiptir. Taşıdıkları ve temsil ettikleri yaşam biçimleri, davranış kalıpları ve kolektif bilinçleriyle Yörükler toplumumuzun en önemli unsurlarından biridir. Yalnız, modern çağı getirilerinden sayılan yerleşik düzen ve ardılları bu kültürü oldukça zor durumda bırakmıştır.
Bunun önemli bir sebebi de kültürlerinin dayandığı temel nokta olan hayvancılık için yeterli alanların bırakılmayışıdır. Yani günümüzde Yörükler, ne gidecek yaylak kışlak alanlar ne de hayvanlarını özgürce besleyecek otlaklar bulabilmektedirler.
Bu da Yörükleri yok oluşa sürüklemektedir. Nitekim artık günümüzde aktif olarak konargöçerlik gerçekleştiren tek topluluk Sarıkeçililer’dir. Sarıkeçililer ve onlara dek gelen tüm Yörükler yaşamlarını hayvancılıkla sağlamışlardır. Hayvancılık onların beslenme adaplarını da belirleyen unsur olmuştur.
Elde edilen et ve süt temel gıda maddelerini oluştururken bu maddelerle birden fazla ve farklı yemek çeşidi ortaya çıkarmışlardır.