Yörüklerin Geçim Kaynakları Nelerdir?
Hakan Kutluay
Yörükler, göçebe hayatta doğal akışa uyum sağlamış ve onun şartlarına göre şekil almışlardır. Mevsim geçişlerinde yer değiştirmek ve coğrafi unsurlar geçim kaynağı olan hayvancılıkla doğrudan ilişkilidir. Yine de her yörük grubunu kendi coğrafyasına göre değerlendirmek en doğrusudur. Genellersek, hayvancılık en fazla ilgilendikleri geçim kaynağıdır; ancak çeşitleri değişebilir, diyebiliriz.
Anadolu’da yaylak ve kışlak şekillerde yaşayan yörükler, geniş hayvan sürüleri sayesinde bulundukları yerlerdeki halkın et, yoğurt, peynir, yağ, süt gibi hayvansal gıda ihtiyaçlarının üretimini yaparlardı. Köy ve kasabadaki pazarlara iner, üretimlerini satarak; kendi ihtiyaçlarını karşılayabilirlerdi.
Gazipaşa Yörüklerin bölgelerine göre değişmekle beraber, en çok etinden, sütünden, derisinden ve yününden yararlandıkları hayvanlar; koyun ve keçi gibi ağır olmayan hayvanlardı. Bu yüzden kendilerine koydukları isimler koyun ve keçi isimlerini de kapsar: Karakeçili, Sarıkeçili, vb. Yılın bahar zamanı geldiğinde, yörükler yaylalara gitmek için eşekler, atlar ve bazen de develerden yararlanırlardı.
Yörükler yaylak ve kışlak alanları birbirine yakınsa ve coğrafi koşullar öyle yönlendiriyorsa, tarımla da uğraşırlardı. Osmanlı Devleti’nin yörüklerden talebi, yılın bazı dönemlerinde yerleşik hayata geçmeleri ve tarımla uğraşmaları yönündeydi.
Devletin belirlediği bataklık ya da ormanlık gibi alanları tarıma uygun hale getirmeleri için yörüklerin tarımla ilgilendikleri de oluyordu. Bu zamanlarda yetiştirdikleri; pamuk, pirinç, buğday gibi temel ürünler oluyordu.
Yörükler, günümüzde de varlığını sürdürenler dâhil kendi temel ihtiyaçlarını kendi çözümleriyle karşılardı. Örneğin; kendi ürettikleri keçeden çadır dikerler, keçinin kıllarından yastık / çul yaparlar ve koyunyününden de giyim malzemesi üretirler.
Genelde günlük beslenmelerinde tarhana, bulgur gibi o coğrafyanın yaygın besin kaynakları bulunur. Çadırların içerisinde yemek pişirmek, uyumak ve sohbet etmek için ayrı bölümler olurdu. Binek hayvanlarının muhafaza edildiği daha büyük çadırlar bile vardı.
Anadolu’da Yerleşik hayata geçen yörükler;
Aydın, Manisa, Kütahya, Adana, Muğla ve Balıkesir gibi çeşitli yerlerde yaşamaktadırlar.
Hala göçebe alışkanlıklarını sürdüren yörükler:
Orta Toroslar üzerinde çeşitli yaylalarda yaşamaktadırlar.
Rumeli Yörükleri ve Anadolu Yörükleri Arasındaki Farklar
Görevler: Rumeli’de hayatlarını sürdüren yörüklerin o bölgeye yerleştirilme amacı askeri ve idaridir. Yörükler, orduda yamak ve eşkinci olarak görev almanın yanı sıra; çelikçilik, tuzculuk, doğancılık, yağcılık, kürecilik, akıncılık gibi işler de yapıyorlardı.
Ayrıca nakliye işlerinde, gemi yapımında, topların naklinde, kale yapımında ve madenlerde değerlendirilmişlerdir. Anadolu’daki yörükler ise; yüncü, ellici ya da darıcı gibi işlerle görevlendiriliyordu.
yörüklerin Yerleşimi:
Anadolu’da daha dağınık halde bulunan yörükler varken Rumeli’de daha teşkilatlı ve belli bir yere bağlıydı.
Özetlemek gerekirse;
yörükler, başıboş dolaşan topluluklar değil, devletin kontrolünde olan ve yönlendirilen gruplardı. Devletin ihtiyacı olan alanlarda faaliyet göstererek, tamamlayıcı bir rol üstleniyorlardı.
Yörüklerin Günümüzdeki Faaliyetleri
Yerleşik hayata süreç içerisinde yavaş yavaş geçiş yapan yörükler, uzun süre göçebe hayatı sürdürmede direnmiştir. Hatta günümüzde Torosların belirli bir bölgesinde, hala faaliyetlerine devam eden ufak tefek yörükler olduğu bilinmektedir. Çok fazla sayıda olmasa da göçebe yörükler, Türkiye’nin çeşitli yerlerinde bulunmaktadır.
Ancak yine de büyük bir çoğunluğunun yerleşik yaşama geçtiğini belirtmekte fayda var. Yerleşik hayata geçseler de yörükler, bazı alışkanlıklarını devam ettirirler. Bunlar; panayır, keşkek, kıl çadırı, kilim, hasır ve deve güreşi olarak özetlenebilir. Günümüzde Türkiye’de bazı bölgelerde şenlikler kapsamında temsili yörük göçü ve deve güreşi yapılmaktadır.
Günümüzde hala Bulgaristan, Yunanistan ve Makedonya gibi ülkelerin dağlarında yaşayan Rumeli yörükleri çeşitli gruplara ayrılmaktadırlar: Kocacık Yörükleri, Naldöken Yörükleri, Vize Yörükleri, vb.
Kocacık Yörükleri
Orta Asya’dan gelip, Anadolu’da Aydın ve Söke taraflarında yaşayan ‘Kızıloğuz’ Türkmenlerine, Kocacık Yörükleri denmektedir. Kocacık, Makedonya’da Merkez Jupa’ya bağlı olan bir köydür. Kocacık’ta göçlerden olayı büyük rakamlarda nüfus azalması yaşanmıştır. Köyün yok olmaması için, yakınlarda Novak Köyü’nden yardım almaktadır.
Kocacık, Mustafa Kemal Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin köyü olarak bilinmektedir.
Naldöken Yörükleri
Bilinen en büyük Yörük grubu, Naldöken Yörükleridir.
Vize Yörükleri
Yörük grupları arasında en az sayıda olan grup, Vize Yörükleridir. Bilgilere göre, Dimetoka ve Hasköy dışında kalan Türkiye sınırlarının Avrupa bölümüne yerleşmişlerdi.
Tarihçi M. Tayyip Gökbilgin’e göre ise Rumeli Yörükleri 5 gruba ayrılmaktadır: Naldöken Yörükleri, Tanrıdağı Yörükleri, Selanik Yörükleri, Ofcabolu Yörükleri, Vize Yörükleri.