Kara Çadırın Kara Evladından "Yal Ve Yalak" Nedir?
Köpek yörük, kara çadır müdavimleri için önemli bir hayvandır. Korumadır, güvencedir. Hem evi, çadırı, koyağı bekler, hem de hayvanları dağda, bayırda korur. Kurtlara ve iki ayaklı düşmanlara karşı, sürünün çokluğuna göre 2-3 belki de daha fazla köpek olur, her yörük hanesinde. Kangal, çoban köpeği yada başkaca bir ırk köpek.
Öyle şehir köpekleri gibi şanslı değildir, kara çadır köpekleri. Bir kafese veya kulübenin içine mahkum kalmanın aksine dağlarda özgürce gezip tozmaya, denk getirdiğinde bir sincap, bir tavşan, bir domuz yada başkaca bir av hayvanı avlama özgürlüğünü şans saymazsak. Yemediği köpek mamaları yoktur yada karşı kasaptan çıkma etleri, kemikleri veya ucuza getirilmiş etli yemek artıkları vs. Ama keçi, koyun sürüsünün içinde özgürce dolaşma, denk geldiğinde komşu köpeklerle hırlaşma özgürlüğü vardır.
Değerlidir, elzemdir dedik ya yörük köpekleri, öyleyse beslemesi de güzel olmalı, besili olmalı. Hiç değilse aç kalmayıp, komşunun koyununa, keçisine veya başkaca hayvanlarına saldırmamalı.
YAL köpek yiyeceğidir. Kaynatılmış suya yavaş yavaş arpa veya buğday unu ekleme ve ekledikçe iyice karıştırılarak karışmamış ve topaklanmamış şekilde pişirilen köpek aşıdır. Varsa içine kemikler, yemek artıkları vs.de eklenir ama daha çok hamur halinde pişirilmiş bulamaçtır. Ve tabi köpek gözü karası kadar bir tutam tuz da eklenir. Kıvamı ne çok cıvık ne de çok koyudur. Soğuduktan sonra hafif akışkan olacak kıvamda olmalıdır. Ve ocağın kenarında duracak kadar 6-7 yaşlarına (belki daha küçük yaşta) geldiğinde her kara evlat yal pişirmeyi öğrenir. Yal köpeklerin tat ve ağzına layık pişirildikten sonra, yarım saat veya daha fazla bir süre bekledikten sonra beslenmese için köpeklere, sabah hayvanlar ağıldan gitmezden önce ve akşam ise koyağa gelip, ağılına, ahırına katıldıktan sonra verilir. Genelde sabah ve akşam iki öğün beslenir, yörük köpekleri.
Köpek yallarının pişirildiği kap ise eski kullanılmaz olmuş bir bakır, tencere veya saplı bir barkaç yada 3-5 kg.lık bir yağ tenekesine inşaat teli gibi bir malzemeden sap takılması sonrası elde edilen bir kaptır. Genelde yağ tenekesinden olur ve iki üç ayda bir olacak şekilde genelde delinmesi sonrası yenilenir. Aslında eski insanların yaptığı gibi her şey kullanılır, atılmaz yörüklerde. Bir tür geri dönüşüm ve kullanım, tekrar tekrar kullanım söz konusudur. Uzun süre ateşin üstünde ısınmasından, yanmasından kaynaklı eskime, demir, teneke de olsa eskime eğilimindedir. Ve eskidikçe de yenisi ile yenilenir kaplarda ve bu kaplara da YAL BAKIRI denir.
Köpeklere yalın verilme aşamasında ağaçtan, taştan oyulmuş ya da başkaca eskimiş bir kaptan yeterli büyüklükte ve her köpeğe bir tane olacak şekilde kaplara paylaştırılır. Bu kaplara YALAK denir. Yalakların yerleri sabit olur, çadırın önü, arkası yada koyağın bir köşesinde. Bu arada koyak ise çadırın, ağılın, ahırın, çardak veya kuzluğun içinde bulunduğu, genelde bir tarla kenarı, dağ veya tepe eteği alana verilen isimdir. Yalaklar daha çok taşa veya ağaca çekiç, keser, balta yardımıyla iki yada üç avuç büyüklüğünde açılmış çukurluk şeklinde olur. Her köpek kendi yalağında yalını içer, yalın yalağa dökülüp, köpeklerin yalını içmesi, yemeğini yemesi olayına ise YALLAMAK ya da köpek yallanması denir. Her çobanın, yörüğün veya kara evladın yapması gereken günlük işlerdendir.
Bir de efsanevi hikayeyle taçlandıralım olguyu. Bir akşam geç saatlerde çadıra gelmiş, çadırın içi karanlık. Ocaktaki ateşin alevleri sönmüş ve közlerde yavaş yavaş küle dönmeye yüz tutmuştur. Evdekiler, annem, babam, ablam vs yatmış, yer yataklarında yatmaktalar. Gelişimi fark eden anam, ocağın kaşında bakırda yemek var, yersen dedi. Elimi yüzümü yıkadıktan sonra, kim uğraşacak şimdi, bakırdan tabağa koy, sofrayı ser vs diyerek, hem de ses yapmama anlamında uğraşmak istemedim. Tabi ortalık kap karanlık. Bir el lambası, fener vs.de yoktu yada evdekileri rahatsız etmeyeyim inceliğiyle, el öşüne bulduğum kaşığı aldım. Açtım bakırın ağzını az buz da yemek kalmamış, sanki daha kimse yememiş diye de düşünerekten, güzelce yedim bulamacı.
Arada anam yapar, boz bulamaç deriz ve güzel bir yemektir. Arabaşı bulamacı kıvamında bir yemek olur boz bulamaç, hafif tereyağı eritir tavada ve gezdirdi mi üzerine, tadından yenmez. Neyse bayağıca bir yedim bulamaçtan, hafif yavan olmuş ve yağı yakılıp gezdirilse güzel olurdu diye de düşündüm. Neyse hale şükredip, tencerenin ağzını kapatıp, kaşığı kenara koyup geçtim tam yatacağım yatağa, yarı anlaşılır halde annem sordu. Yemek nasıl olmuş oğlum, doydun mu diye. İyi olmuş ana, eline sağlık diyerek yattım.
Neyse sabah oldu, kalkıldı. Sacdır, senittir, şiştir oklavadır, başkaca uğraştır derken, bir bakıyor yemek aynı duruyor bakırda. Allah Allah, ne yedi bu çocuk ki derlerken, diğer taraftan babam da köpekleri yallayacak. Açıyor yal bakırının ağzını, bayağıca eksilmiş, hemen hemen yarıya gelmiş YAL. Hanım yalı niye az yaptın, yarım kadar bir şey derken hafif üzerine biraz su ekleyip, kalan başkaca yemek artıkları vs de ekleyerek köpeklere veriyor. Tabi muhabbetten anlaşılıyor ki yemek tenceresinde aynı duran akşamdan kalma yemek değilmiş yenen, köpeğin yalıymış. Diyerek efsanevi hikayeyi anlatırım oğluma benimmiş gibi ballandıra ballandıra ve arada o da baba bir anlat der, sağolsun.
Velhasel lezzetlidir köpek yalı, çaresize aç doyurur yeri gelirse. Tadı lezzeti kıvamı yerindedir, hafif sası, tuzsuz ve yavanlığı bir kenara koyarsak.
Kaynak: cadirdansehre