Yörük Kavramı Nedir? B-02
Muğla bölgesi Yörüklerinin bir bölümünün kışlağı Gökova bölgesi, bir bölümünün ise Milas bölgesi olmuştur. Bunların yine bir bölümünün yaylakları Sandras dağı eteği olurken, bir bölümünün yaylağı Düzen olmuş; Yazlak olarak ise Sandras dağı, Tavas-Kale bölgesi, Yemişendere bölgesi tercih edilmiştir. Bağ bozumu zamanında Karabağların güzlek olarak kullanıldığı da hatıralar arasındadır.
Yörüğün yaylaya çıkışı bir günde olmaz. Hava durumuna ve sıcaklığına paralel olarak Hıdırellezden sonra (Mayıs ayı) kışladığı yerden sürüleri ile ayrılır. Yaylaya çıkış için develerini yüklet olarak kullanır. İzlediği yol otlaklar. Yaylaya çıkış zamanında birçok noktada bazen bir gün, bazen bir hafta veya daha fazla durabilir. Bu; havaya, suya ve otlağa bağlıdır. Havanın şiddetli yağmurlu oluşu onun göçünü engelleyebilir. Konakladığı yerde otlağın bol oluşu onun gideceği yere daha geç gitmesi için bir sebep teşkil edebilir.
Uzun süre kışlakta kalmış, yürümemiş veya az yürümüş hayvanların birden bire uzun süre yürütülmesi onların ayaklarında yaralara yol açabilir. Bu da Yörük’ü durduran sebeplerden biri olabilir. Yörük göçünde konaklanılan yerlere “konalga” denilir. Bu “konalga”lar, yol boyunca karşılaşılan topluluklar, farklı bölgelerde kışlamış veya yazlamış grupların bir araya gelmesini ve kültürlenmelerini sağlar.
Yörük, bağımsızlığına düşkündür. Geniş bozkırlar, dağlar, yaylalar, derin ve otlu vadiler onun yaşama alanlarıdır. Yörüğün hayatı hayvanını beslemeye dayanır. Kentler, toprağa bağlılık ona uygun gelmez. Bunun için uzun yüzyıllar göçebe hayattan yerleşik hayata geçmek istememişltir.
Osmanlı Devleti; Yörük/Türkmenleri hem kontrol altına almak, hem de vergilendirmek amacıyla yerleşik hayata geçmeye zorlamış, bunun için direniş, hatta savaşlarla karşılaşmıştır. Göçebe yaşayış tarzı, savaşçı insan tipinin ana karakteridir.
Dağlara, vadilere, su kaynaklarına, kendi bireysel ve toplumsal özgürlük ve özerkliğine sahip olan insanları birden bira toprağa bağlamak, köylüleştirmek, onları benimsemedikleri bir hayat tarzına zorlamak oldukça mücadeleli bir dönemin geçirilmesine sebep olmuştur. Avşar boylarının bu konudaki direnişi oldukça belleklerde yer tutar. Dadaloğlu’nun “Arap atlar yakın eder ırağı/Ferman padişahın dağlar bizimdir “ deyişi bu dönem ve bu anlayış ve düşünüşün yankısı ve sesidir.
Yörük/Türkmen için, çiftçi olmak özgürlüğün kaybedilişidir. Sahip olduğunu düşündüğü dağların, otlakların elinden alınışıdır. Yörük, yerleşik hayata geçmiş insanlara biraz da acıyarak bakar. Onlara, “yatık” der. Yörük/Türkmen’in yerleşik hayatı benimsemesi mücadeleler, yenilgiler ve uzun yüzyıllara dayalı süreci gerektirmiştir. Yörük/Türkmen; beyliği de, devleti de, bey olmayı da göçebe yaşayışta görür. Bunun en güzel örneği Toros Türkmenleri arasında derlenen şu dizelerde görülür:
Ekme ekin eğlenirsin,
Dikme bağ bağlanırsın,
Çek deveyi, güt koyunu,
Bir gün olur beylenirsin (bey olursun)
Yörük’ün yaşayış biçimi onun düşünüş ve davranış biçimini de etkilemiştir. Yörük/Türkmen, göçebe yaşayış gereği pek çok yer, yurt ve insan topluluğu ile karşılaşır. Bu onun düşünüş ve davranışının zenginliği olur. Köylülüğün dar yapısı, bir o kadar muhafazakâr kalıplarına karşılık, Yörük daha özgürlükçü ve daha hoşgörülüdür.
Bu sözlerim, son elli yıla gelinceye kadar olan dönemi kapsamaktadır. Son elli yılda kitle iletişim araçları ve ulaşım araçları ile, elbette Köylülüğün de muhafazakâr kalıpları büyük oranda kırılmıştır. Son elli yılı bir yana bırakacak olursak; köylünün hayatı, daha çok kendi toprağı ve yakınındaki birkaç köyden ibarettir.
Bunun için yaşayış ve düşünüşü kendi köyünde olan düşünüş ve inançtan farklı gelişememiştir. Oysa Yörük/Türkmen; yaşayış sistemi gereği farklı insan topluluğu ve farklı kültürle karşılaşabilmiştir. Bu karşılaşmalardan dolayı farklı kültür ve inanışların varlığından haberdar olmuş, onları benimsemese bile hoşgörü ile bakabilmeyi öğrenmiş, bunu günlük hayatında uygulayagelmiştir.
Yörük/Türkmenler; kültürel değişim ve gelişimi sağlayanlarınbaşında yer almışlardır. Onların göçebe veya yarı göçebe yaşayış tarzı başka bölgelerdeki kültürel hareketliliği başka bir bölgeye taşımalarına vesile olmuştur. Kültürel etkileşim ve kültürün yayılmasında Yörük/Türkmenlerin payı büyüktür. Farklı düşünüş, duyuş ve tabiatla iç içe yaşayış Yörük/Türkmenin düşünce ve inanç dünyasını da yaşadığı evren gibi geniş tutmuş, bunu için dinde de, farklı kültürü yaşayan insanlara bakışında da hoşgörülü olmayı kendine bir yaşayış biçimi saymıştır.
Yörükler, İslâm’ı da kendi yaşayışına paralel olarak düşünmüş, dinde zorlamaya gitmemiş, “Türk Halk Müslümanlığı”nı kendi yaşayışları ölçüsünde kabul etmiş, Türk kültürünü de yaşayıp yaşatarak var etmişlerdir. İslâmla birlikte gelişen Araplaştırma eğilimine karşı, Türkmen/Yörüklerin yaşama biçimi ve bunu hayatlarında uygulama isteğine paralel olarak bir karşı duruş gelişmiş ve Türk kültürü yaşama ve canlılığını sürdürme potansiyelini sürdürmüştür. Yörük; dinde de, inanışta da, kültürde de tutucu olmamış, sadece kendi dünyası ve kabullerini yaşamıştır.
Türklerin göçebe veya yarı göçebe yaşayışı ve düşünüşünün adı olan Yörük/Türkmenlik kaynağını çevre, hayvan ve insan sevgisinden alır. Bu geleneğin evrensel olabilecek değerlerinin tespit edilerek düşünsel ve kültürel bir varlık olarak canlandırılması Türk kültürü açısından faydalıdır. Yörük hayatının bir bölümü de alternatif bir turizm anlayışı içinde ele alınarak günlük hayat içinde canlandırılabilir. Bu yolla Türk kültür hayatının zenginliği hem gelecek kuşaklara, hem de yabancı turistlere gösterilebilir.