Sakalar-36
Ali Yıldız
İranlı destan şairi Firdevsi kendisinden çok önceleri var olan Şehname tarzı destanlardan faydalanarak tarihi ve destani şahsiyetleri birbirine karıştırmak suretiyle Şehnameyi meydana getirdi.
Buna göre destani şahsiyet İran Hükümdarı Minuçihr ölmeden önce oğlu Nevzer’e bazı nasihatlerde bulundu. “Ey oğul, başın sıkışınca Zal’den ve Sam’dan yardım iste. Zal’in kökünden çıkacak genç ağaçtan dallar ve budaklar çıkacak ve Turan Ülkesi onun karşısında aciz kalacak. Kindar düşman öç almaya gelecek”
Bu satırlarla ileride oraya çıkacak Zal oğlu Rüstem ve Turan Başbuğu Efrasyab’ın(Alp Er Tunga) savaşlarının alt yapısı destani bir şekilde ve zekice hazırlanmıştır. Aşağıda görüleceği gibi bu destani anlatım o kadar abartılıdır ki zaman ve mekân kayboluyor.
Minuçihr, bu sözleri söyledi ve dünyaya gözlerini kapadı. Yerine oğlu Nevzer İran Padişahı oldu.
Nevzer’in padişahlığı 7 yıldır. Efrasyab’a(Alp Er Tunga) karşı dört kere savaş açıyor ama onu yenemiyor, üstelik de Efrasyab’a esir düşüp öldürülüyor.
Nevzer’in bıraktığı boşluğu doldurmak üzere onun yerine Tahmasb’ın oğlu Zev İran padişahı oluyor Bunun da padişahlık süresi 5 yıldır. Yaşlı padişah Efrasyab ile bir süre iyi geçindikten sonra yaşlılıktan ölüyor.
Onun yerine Gürşasb padişah oluyor Padişahlık süresi 9 yıldır. O da İran’da istediği huzuru sağlayamıyor.
Yukarıda bahsedilen “başın sıkışınca” çaresine burada Zal’ın kendisinin değil de oğlunun yerine getirdiğini görüyoruz. Bunun üzerine Elburz dağlarında yaşayan Keykubad’a başvuruluyor. Zal’ın oğlu Rüstem’e görev verilerek Zal oğlu Rüstem onu dağlardan alıp İran’ın başına geçiriyor.
Bunun da padişahlığı 100 yıl sürüyor. Bu da Efrasyab ile başedemiyor.
Onun yerine Kevkavus İran padişahı oluyor ve onun da padişahlığı 150 yıl sürüyor.
Yukarıda saydığımız padişahların saltanat süresince Efrasyab (Al Er Tunga) hep var ve hepsini yeniyor.
Bu saltanat sürelerini topladığımızda 271 yıl ediyor ki destandaki abartıya çok güzel bir örnektir. (Bknz. Firdevsi, Şehname. MEB yay. Cilt,I.S.367-434, C.II. S.1-253)
Bu yetmiyor ve Efrasyab ancak Zal oğlu Rüstem tarafından öldürülünce adından söz edilmez oluyor.
Burada küçük bir ara not vermeliyim.
Alp Er Tunga’nın ölümü ile ilgili olan ağıtı biz Divan’ü Lügat-İt Türk’ten öğreniyoruz. Kaşgarlı Mahmut bu divana çeşitli Türk kavimlerinden alınan atasözleri,kelimeler, deyimler ve şiirler alarak lügatın anlaşılmasını kolaylaştırmak için açıklamalar eklemiş.
Bu Divan’ın Besim Atalay tarafından yapılan Türkçe Tercümesinin 1. Cildinin 41. Sayfasında Üç Harfliler Ayırımı başlığı altında Alp sözcüğünden hareketle Alp Er Tunga ağıtına yer verir.
Alp Er Tonga öldü mi,
Issı acun kaldı mı
Ödlek öçin aldı mı,
İmdi yürek yırtılur.
Kaşgarlı, ne yazık ki bu ağıtı hangi Türk boyu veya kabilesinden aldığını yazmamış. Diğer birçok örneklerinde olduğu gibi bunun da hangi Türk uruğu veya kabilesi arasında yaygın olduğunu yazsa idi, o kabilenin Sakaların devamı olduğu konusunda bir kanaat edinmemize yardımcı olurdu. Maalesef böyle bir açıklama yok.
Ancak, bu ağıtı söylemeye devam eden Türk kabilesin adını bilmesek de günümüzden 1000 yıl önce bu ağıtın olayın oluşundan 1500 yıl sonra unutulmamış ve dillerde dolaşıyor olması, hala Sakalardan kalan bir bakiye olduğuna yazılı delildir.