Saka-Afganistan-42
Ali Yıldız
Aşağıda bir alıntıyı okuyacaksınız. Önce kaynağımı belirtip biraz açıklama yapmalıyım.
Prof.Dr. Ahad Andican Özbekistanlı bir Tıp doktorudur. Daha önceki yıllarda Cumhuriyet hükümetlerinde bakanlık yapmıştır. Günümüzde İYİ partide Genel Başkan Yardımcısı.
Türkistan Mücadelesi adıyla 2003 de bir kitap yayımladı. Çok hacimli ve ayrıntılı bir eser.
Bir tıp doktorundan bu hacimde bir eser çıkınca benim de kendime güvenim geldi. Ben de onun gibi tarihçi değilim ya. Bu eseri okurken kitabın 128. Sayfasının altında bir dip notta Becce-i Saka isyanından bahsedilir. Hocanın kendisini bulup sormak isterdim ama internette aradığım bilgilerin fazlasını bulunca ihtiyaç kalmadı diye düşündüm.
Becce-i Saka ne demek?
Türkistan İstiklal Mücadelesi ve Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Afganistan önemli bir rol oynamıştır.
Becce-i Saka bu istiklal mücadeleleri sırasında iktidar hırsına kapılan dağlı bir Türk’ün isyanını anlatır. Kıralı devirip kendini Kıral ilan etmiş.
Bizim için önemli olan Saka adıdır ve 1928 gibi yakın bir tarihte yaşamış olmasıdır.
Şimdi alıntımıza gelelim:
“Babasının ölümünün ardından otuz yaşında Afgan Kralı olan Emanullah Han, o sırada asıl güçleri Hindistan’da olan İngiliz yetkililere mektup göndererek Afganistan’ın artık bağımsız bir devlet olduğunu ve kendileri ile iyi ilişkiler içerisinde olmak istediklerini bildirmişti. Ancak bu kararı İngilizler kabul etmemiş ve kısa bir süre içerisinde taraflar arasında çatışmalar başlamıştı.
Mücadeleler sonunda Başkomutan Nadir Han’ın üstün gayreti İngilizleri, Afganistan’ın istiklalini tanımak zorunda bıraktı. (1919) Bu tarihten itibaren ülkesini kalkındırmak için yatırımlara başlayan Emanullah Han, İtalya, Fransa, İngiltere, Almanya, Rusya ve Türkiye’yi ziyaret ederek tetkiklerde bulundu ve en kısa sürede Avrupa’daki müesseseleri Afganistan’da kurmayı hedefledi.
Onun döneminde eğitim zorunlu hale getirildi, kız okulları açıldı, yurt dışına öğrenciler gönderildi, yeni şehirler kuruldu, posta, telefon ve telgraf idaresi modernleştirildi, yollar yapıldı, askeri fabrikalar ıslah edildi, erkeklerin şapka giymeleri mecbur kılındı, birden fazla kadınla evlenen memurların istifa etmiş sayılacağı açıklandı.
FAKİR SUCUNUN İSYANKÂR OĞLU
Ancak kısa sürede girişilen tüm bu modernizm hamleleri, beraberinde bu yeni hayat anlayışından rahatsız olan grupların ortaya çıkmasına neden oldu. Afganistan’daki gayr-ı memnun kesim, Kraliçenin Avrupa’da tesettüre riayet etmediğini, dekolte kıyafetler giyip dans ettiğini, Afganistan’ın İslam ahlakından kopmaya başladığını ileri sürerek kral aleyhine söylemlerde bulunmaya başladı.
Lakin bu aleyhte söylemler Kral Emanullah Han’ı durdurmuyor, bir taraftan topladığı millet meclisi üyelerinin sakallarını kestirirken bir taraftan da kadınların peçelerini zorla çıkartma emrini veriyordu. Oluşan bu despotik havaya devletin bürokratları da ayak uydurunca Afgan halkı patlama noktasına geldi ve bölgesel isyanlar çıkmaya başladı.
Bu isyanlardan biri 1928 yılının sonbahar ayında asıl adı Habibullah olan ancak Beççe-i Saka ismiyle tanınan bir eşkıyanın başlattığı ayaklanmaydı. Kabil’de evlere su taşıyarak geçinen fakir bir babanın oğlu olan Beççe-i Saka (Sucunun Oğlu), adamlarıyla birlikte Kuhistan bölgesindeki hükümet konağını ve civardaki zenginlerin evlerini basıp ele geçirdikleri silahlarla Kabil üzerine yürümüştü.
Hükümet güçleri isyancıları dağıtıp geri püskürtse de Beççe-i Saka yeniden toparlanıp bir kez daha Kabil üzerine yürümüş ve burayı ele geçirmişti. Yaşanan bu olay sonunda Kral Emanullah Han, tahtını ağabeyi İnayetullah Han’a bırakıp ailesi ve hazinesi ile birlikte Hindistan’a kaçtı. Ağabeyi de isyancılara sadece iki gün dayanabildi. O da ailesi ile Hindistan’a iltica etti. Kralın ve ağabeyinin kaçışı ordunun da dağılmasına neden olmuştu. Kabil’de meydanı boş bulan Beççe-i Saka, 1928 yılında kendisini Gazi Emir Habibullah Han unvanıyla Afgan kralı ilan etti.
NADİR HAN’IN DÖNÜŞÜNE KUTLAMA
Emanullah dönemindeki tüm kanunlar yürürlükten kaldırıldı, modernleşme yolunda tüm reformlardan vazgeçildi. Ancak isyancılar ne Kabil’de ne de başka bölgelerde hâkimiyeti sağlayamadı. (Elbette devlet idaresi hem gerici hem de biraz eşkıya olan birinin becereceği bir iş değildi.)
Beççe-i Saka aleyhtarları her gün başka bir yerde isyan çıkarıyor lakin başkaldırış sistemli olmadığı için başarı sağlanamıyordu.
Sabık Kral Emanullah Han’ın eski Harbiye Nazırı olan ve kral zamanında reformlar yüzünden fikir ayrılığı yaşayıp Fransa’ya giden Muhammet Nadir Han, İngilizlerle anlaşarak isyanı bastırmak için kardeşleriyle birlikte Afganistan’a geldi. Afgan kabilelerin bir kısmının desteğini de alan Nadir Han, Beççe-i Saka ve adamları ile yaptığı mücadelede galip geldi ve 8 Ekim 1929’da Kabil’i geri almayı başardı.
Kabil’de isyancılar nedeniyle perişan bir vaziyette olan halk Nadir Han ve askerlerini sevinç gösterileri ile karşılarken Beççe-i Saka şehrin orta kısmındaki kaleye sığınmak zorunda kaldı. Kaleden kaçmak isteyen Habibullah nam-ı diğer Beççe-i Saka yakalanarak idam edildi.”
Saka adının velev ki bir meslek olarak yakın tarihte Afganistan’da yaşıyor olması bizim ilgimizi çekmiştir. Zira bu coğrafya Günümüzden 3000 yıl önce Saka toprağı idi.
(Bknz. Murat Mutlu.https://www.star.com.tr)