Saka-İskit Altınları Deli Petro-Rusya-41
Ali YILDIZ
Deli Petro diye bilinen Rus Çarı Büyük Petro’un İskit altınlarına düşkünlüğüne geçmeden ibretlik bir günümüz haberini okuyalım.
Amsterdam Temyiz Mahkemesi, 2014 yılında sergilenmek üzere Kırım'dan Hollanda'ya getirilen 600 parçalık İskit altınlarının Ukrayna'ya verilmesini kararlaştırdı.
Kırım Ruslar tarafından 2014 yılında ilhak edilmeden önce; Amsterdam'daki Allard Pierson Müzesi'nin 2014 yılında sergilemek için ödünç aldığı tarihi eserler, Rusya'nın Kırım'ı ilhakının ardından Hollanda'da kalmıştı.
Allard Pierson Müzesi, 2014 yılında Amsterdam'da açılan "Kırım - Altın ve Karadeniz'in Sırları" adlı sergi nedeniyle, Kırım'daki 4 müzeden 600 parça tarihi eseri ödünç aldı.
Takılar, süs eşyaları ve maskelerden oluşan İskit altınlarının sergilendiği sırada, Kırım, Rusya tarafından ilhak edildi.
Bunun üzerine Ukrayna hükümeti, Kırım'ın kendilerine bağlı olduğu gerekçesiyle altın sanat eserlerini Hollanda'dan geri istedi.
Kırım'daki müzeler ise, Rusların eline geçtiği için buna itiraz ederek, altınların geri verilmesini talep etti.
Mahkeme, Hollanda yasalarına göre Kırım'da egemen bir devlet bulunmaması nedeniyle, müzelerden gelen eserlerin geri verilemeyeceğine hükmetti.
Kırım müzeleri, Ukrayna bir devlet olarak var olmadan önce bile İskit altınlarının Kırım'da bulunup, korunduğunu vurgulayarak, karara itiraz etti.
Temyiz Mahkemesi'nin kararını 9 ay içinde açıklaması bekleniyordu. Ancak Ukrayna, yargıçlardan birinin, daha önce Hollanda'da görülen, Kırım'da Rusya tarafından kamulaştırılan petrol şirketi Yukos davasında avukatlık yaptığını gerekçe göstererek, reddi hâkim talebinde bulundu.
Amsterdam Temyiz Mahkemesi, Kırım'ın ilhak edilmeden önce Ukrayna'nın bir parçası olduğu gerekçesiyle, İskit altınlarının Kiev yönetimine verilmesini kararlaştırdı. Mahkeme, 2016 tarihli UNESCO Antlaşması'nı gerekçe göstererek, "sanat eserlerinin ödünç alınan devlete" yani Ukrayna'ya geri verilmesi gerektiğine karar verdi.
Mahkemeye göre, sanat eserleri ödünç verildiğinde, Kırım hala Ukrayna'nın bir parçasıydı.
Kırım'dan gelen 600 parça İskit Altını tarihi eserin sigorta bedeli 1,5 milyon euro civarında.
PIERSON MÜZESI
Hollanda yargısının kararı, uluslararası kamuoyunda tartışılan "Kırım'ın gerçek sahibinin kim olduğu" sorusuna da yanıt veriyor. Görüldüğü gibi bir vatanın Gökleri( Fır Hattı), Denizleri(Kıta sahanlığı ve Mavi Vatan) Ana karası Vatan olduğu gibi, arkeolojik değerleri ve tarihi de vatandır.
İskitlerin Maden Sanatındaki Yerleri
Çin kaynaklarının verdiği bilgilere göre otlak sıkıntısı çeken Hiung-nu’lar, ilerlemelerini durdurmak için garnizonlar kuran Choular’la ve Çinliler ile savaşmışlardır. Bu engelleme çabaları olumlu sonuçlanmayınca İmparator Şuan (MÖ 827-781) Hiung-nu’lar üzerine cezalandırmak amacıyla sefer düzenlemiştir (Vernadsky 1943: 50).
Hiung-nu’ları Çin sınırının batısına kadar çekilmek zorunda bırakan İmparator Şuan, bu seferinden zaferle dönmüştür. Bu seferin ardından yönlerini batıya çeviren Hiung-nu’lar önlerine çıkan kabileleri yerlerinden oynatmışlardı. Buna bağlı olarak yaşanan İskitler’ in antik dünyada yer eden buluşları konusunda Pliniy Sekund’ un naklettiği üzere bakırın eritilmesiyle lehimleme sanatını İskitli Lid tarafından keşfedilmiştir.
Seneca’nın verdiği bilgilere göre ise döndürülerek kaplara biçim vermede kullanılan çömlekçi çarkını yine İskitler icat etmiştir. (Hasanov 2009: 16). Bu konuyu başlarda değinmiştik. Değirmen örneği de böyledir.Bakırın üretilmesi ve yayılmasında ana etki doğudan gelmiştir. Doğuda Kazakistan Andronova kültüründe yoğun miktarda bakır üretilmiştir. Dahası Doğu Kazakistan’da zengin kalay rezervleri vardır.
Tarih öncesi devirlerde büyük miktarda maden keşfedilmiştir. Bir duruma göre bir milyondan fazla kaya ve cevher kullanılmıştır. Bu bölgeye yakın Pamir’de 1958-1959 yılları arasında keşfedilen ve SAKALARA AİT OLDUĞU DÜŞÜNÜLEN BİR KURGANDA beş adet dökme hayvan şekilli, oluklu ve gövdelerine monte edilmiş kulplu kazan bulunmuştur.
Literatüre Pamir Kazanı adıyla geçen bu kazanlar(Göksel Kazan-Kap-Kupa efsanesini hatırlayalım) Duşanbe müzesindedir. Ayrıca Pamir kazanı bronzdan değil bakırdan imal edilmiş olup MÖ IV-III. yüzyıla tarihlendirilmektedir (Jettmar 1971: 7).
Herodotos’un çağdaşı olan Miletli Hekatey ilk demir silahın İskit kağanı olan Sanevn tarafından hazırlandığından söz etmektedir(İskitlerin varoluş efsanesine giderek gökten inin Altın Kılıcı hatırlayalım). Thukydides’e göre demirin mucidi İskitler olmalıdır. (Thukydides II. 98).
Özetle demir madeni İskitler’in en öldürücü silahı olan oklarında ve diğer savaş gereçlerinde oldukça çok kullanılmaktaydı oluşmasına zemin hazırlamıştır (Rice 1958: 43).
M.Ö. I. binyılın ilk yarısından itibaren Doğu Anadolu, Transkafkasya ve kuzeybatıdaki İran bölgelerine egemen olan Urartu Devleti, Anadolu ve Eski Ön Asya dünyasının en büyük madenci topluluğu olmuştur. Doğu Anadolu bölgesinde bulunan zengin demir, bakır, kurşun ve gümüş yatakları ilk kez Urartular döneminde büyük oranda işletilmiştir (Belli 2000: 371).
Türkiye müzelerinin yanı sıra Amerika, Japonya, Avrupa ülkeleri, Rusya, İran ve İsrail müzelerini dolduran Urartu metal eşyaları, onların işledikleri madenlerin zenginliğinin ve çeşitliliğinin göstergesidir.
Doğu Anadolu, özellikle arsenik (zırnık), kalay, altın, kurşun, gümüş, bakır ve demir gibi madenler bakımından zengindir (Belli 1998:306). Gümüşün Mezopotamya’da çok büyük rol oynadığı ve ekonomisini de çok büyük bir zaman aralığında gümüş üzerine kurulu olduğu düşünülürse, İskitler’ in Urartu kalelerine yoğun saldırı düzenlemelerinin sebebi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır (Yener 1986: 100).
İskit sanatı içerisinde altının önemi ise oldukça büyüktür. Özellikle İskit krallarının kurganlarında ortaya çıkarılan buluntuların tamamına yakınının altından meydana geldiği ya da değişik madeni özelliklerdeki eşyalar üzerine yapılan altın kaplama şeklinde oldukları görülmektedir. Altının İskitler için hem egemenlik sembolü hem de kutsal bir maden olarak görülmüş olmalıdır.
İskitler’ e altın işleme sanatındaki maharetleri nedeniyle “Bozkırların Kuyumcuları” da denilmektedir (Tarhan 2002: 601). İskitler, biriktirdikleri altınların önemli bir bölümünü ölümden sonra da kullanmak için kendileri ile birlikte gömdürüyorlardı.
İskitler’ in altına olan tutkusu yerleşik komşularını da etkilemiştir. Öyle ki Avrupa'nın kültür parçası haline gelmiştir. Özellikle de Traklar arasında bu altına bağlı bir kültürün yayıldığı görülmektedir.(Bknz Suat Turalı Makalesi. https://dergipark.org.tr )