Saka-Sak-İskit-Ksenephon- Onbinlerin Dönüşü- Çoruh- Artvin- Pasinler- Erzurum- 22
Araştırmacı-Yazar Ali YILDIZ
Sakalardan söz ederken sık sık Herodot Tarihi’ne vurgu yapılması dikkatimizi çeker. Çünkü başka kaynaklarda bilgi kırpıntıları halindeki haberler bu kitapta oldukça ayrıntılı olarak verilir.
M.Ö. 499 ile 449 yılları arasında cereyan eden Pers- Yunan Savaşlarını anlatan bu eser sadece sözü edilen savaşlarla yetinmemiş, kuzey ülkelerine yaptığı seyahatler ve Mezopotamya(Sumerler) Mısır hakkında da bilgiler vermiştir. Ayrıca deniz yolu ile İskitleri Karadeniz coğrafyasında tanımak imkânını bulmuştur. İskit toplumunun katmanları,( Çiftçi İskitler, Ekinci İskitler, Arabalı İskitler, Krallı “Kağanlı daha doğru” İskitler) gibi sosyal yapıları da anlatılır.( Herodot Tarihi İş Bank. Yayınları)
Tabii ki Sakaları Herodot dışında anlatan Yunan kaynakları da vardır.
Bunlardan birisi Thukydides’tir. Antik Yunan tarihçisi ve Atinalı general. Thukydides, Atina ile Sparta arasındaki 30 yıl süren ve MÖ 404 yılında sona eren ünlü Peloponnes Savaşı sırasında yaşamış ve bu savaşları tasvir etmiştir. Bu Yunanlı General, Sakaların-Skytlerin- Tuna’nın(o zamanki adı Istros) kuzey kıyısında oturduklarını, Gotlarla(muhtemelen Ostrogotlar) komşu olduklarını ve çok iyi savaşçı oldukları anlatır.(Thukydides. Peloponnes Savaşları. S.111)
Thukydides’in anlattığı daha önemli bir bilgi var. Thukydides’ten alıntılayarak B.N.Grakov da İskitler adlı eserinde, onun yazdığı fakat elimize ancak pasajlar halinde geçen “İskitler” eserinden bahseder. Bu pasajlarda “demirin İskitler tarafından bulunduğunu” anlatır ki bizce çok kıymetli bir bilgidir. (Grakov. İskitler. S.18)
Yunan kaynakları Sakalardan bahsetmeye devam ederler. Bunlardan birisi de Ksnephon’dur.
Çünkü Sakalar onların bazen komşuları, bazen de cemiyet ortaklarıdır. Yer yer içiçedir.
Ksenephon “Onbinlerin Dönüşü” adlı eserinde Ön Asya’daki Lidya-Pers Ahameniş kralı Kiros ile kardeşi merkezi Pers Kralı Erdeşir-II arasındaki iktidar çekişmelerini anlatan kitabında Kuzey Doğu Anadolu’da rastladığı Skytlerden(Saka) söz eder.
Onbinlerin Dönüşü- Anabasis, olayların anlatıldığı dönem açısından Anadolu'nun tarihî coğrafyası, gelenekleri, yerel halkları ve bunların yaşam koşulları hakkında önemli bilgiler vermektedir. Batı Anadolu Ahameniş(Pers) kralı Kyros, Babası Daryus-II’nin ölümü üzerine tahta geçen ağabeyi Erdeşir-II’yi kabul etmemiş ve imparatorluğun kendi hakkı olduğunu iddia etmiştir.
Kardeşi II. Artakserkses’i (Erdeşir-II)devirerek Pers tahtını ele geçirmeye çalışan (Genç) Kyros, batı Anadolu’dan topladığı Yunan, Karia vs paralı askerlerini de kuvvetlerine katarak Mezopotamya’ya varmış ve orada merkezi Pers ordusu ile Konaksa adlı yerde savaşmıştır. Bu savaşta iki kardeş de ağır yaralanmış Kyros yenilmiş ve öldürülmüştür. M.Ö. 3 Eylül 401.(Günaltay. İran Tarihi. C.I, S.211)
Yenik ordunun içindeki Yunan paralı askerleri memleketlerine dönmek için uzun ve zorlu bir güzergâhtan geçmişlerdir. Hellen paralı askerlerinin bu yolculukta sıra ile başlarına geçen komutanlar ölünce en son olarak tarihçi, bir bakıma savaş muhabiri Ksenephon geçmiş ve ordu döküntülerini önce Mezopotamya’dan kuzeye sevk ederek Trabzon limanı üzerinden Yunanistan’a ulaştırmıştır. Bu zorlu yolculuğun adı Onbinlerin Dönüşü’dür. (Anabasis.S.138 vd)
Zorlu yolculukta önce Koakh(Tohar) ve sonra Kalky’lerin (Turani kavim) ülkesine vardılar. Burası takriben günümüzdeki Erzurum tarafları oluyor. Çoruh(Harpasos) ırmağına ulaşmışlar, orada Skytlerden(Saka) yiyecek temin ederek 3-4 gün kalmışlardır.
Anlaşıldığı gibi M.Ö. V. yüzyıl sonlarında Çoruh Aras boylarında müstakil bir Saka devleti vardı. Nitekim bugün sözünü ettiğimiz çevrede halen Artvin ilinde Sakalar adlı bir yer vardır. Burada soyadı Saka olanlar da eki zamanlardan kalmış aile unvanı ve anılarını sürdürmektedir. Sadece Artvin değil, Sakarya Nehri , Tunceli’de Sakaman, Siirt’te Saka, Ahlat’ta Sak, adları binlerce yıl öteden Anadolu’ya selam getiren yer adlarıdır.
Orta Asya gezilerimizde çöllük bölgelerin yegâne ağacı Saksavul çalılarını da unutmadık. Çöl sıcağında eşsiz bir serinlik olan Saksavullar Saka-Su-Hayat, hayat kurtaran yeşillik ilişkisini çağrıştırıyor.
Doğu Anadolu’da bir de adı hangi asırdan yadigâr kaldığı bilinmeyen Pasinler vardır. Günümüzdeki Erzurum’un Pasinler ilçesi.
Peki, nedir Pasinler?
Milattan önce 323 yıllarında Türkistan’a doğru sefer yapan ve orada ölen Yunanlı Büyük İskender’i hatırlayın. Ondan geriye kalanlar tarafından Kabil-Buhara civarında batılıların Baktriya dedikleri merkezi Belh şehri olan bir devletçik kurulmuştu.
Bizim Mevlana da Belhlidir. Yunanlı- Rumları çok severdi merhum. Acaba İskender ile akraba mıydı?
Buhara adının da Bakhtirya’dan gelmekte olduğu rivayet edilir. İşte o Bakhtirya devletini kim yıkmıştı bilir misiniz? Yine Sakalar.
Kardeş Turanlı kavimler birleşip, Masagetler, Sakaraullar( Sakalar), As’lar ve Pasinler birlik olup Belh-Yunan devletini yıktılar. Buradaki Pasinler de Sakaların bir koluydu. (Bayraktar. Saka Türkü Üç Filozof. S.39)
Çoruh nehri havzasında yer alan Pasinler kazası şimdi size neyi algılatıyor?
Sakaları değil mi?
Pasinler Ksenophon’un “Onbinlerin Dönüşü” yolunun üzerinde olup, buraya uğrayıp 3-4 gün kalarak yüksek insani vasıflara sahip yardımsever Sakalar’dan askerlerine erzak giyecek yiyecek temin ettiği şehirlerdendir ve bir Saka şehridir.
Bu da bizden Doğu Anadolu’ya Erzurum’a, Artvin’e bir övgü olsun.
Daha Önceki Bölümleri'de Okumak İsteyebilirsiniz...